Toprak Ana - Cengiz Aytmatov

Ben savaşta ölen bütün yiğitlerin ve oğlumun önünde saygıyla eğilirim. Masalbeg’le onur duyuyorum bugün. Ama hiçbir onur duygusu Masalbeg’i geri veremez bana. Bütün anaları dolaş, sor, bu onuru oğullarına yeğ tutmayacaklar. Analar yavrularını yaşamaları için doğurur.

2015 yılını Cengiz Aytmatov ile kapatayım istedim. İyi de yapmışım. Son zamanlarda okuduğum en güzel kitaplardan biri. Açık konuşayım Aytmatov’un olay kurguladığı kitapları beğenmiyorum. Ancak bu kitap gibi gerçek hayattan kesitleri aktardığı kitaplarda inanılmaz başarılı. Özellikle bu kitabın her sayfası, her satırı ayrı güzel…

Aytmatov, sadece yazarlığı ile değil, yaşadığı hayat ile de saygı duyulası bir insan. Savaşın acısını, zorluğunu, kaybetmenin anlamını, bu kadar çok şey kaybettikten sonra kazanmanın anlamsızlığını çok iyi bilen biri. Ve bildiklerini anlatabilmede de son derece usta. Kırgız insanın fedakarlıkları, Stalin döneminin ve elbette ki savaş yıllarının hatıralarını okurken, anlatılanları gerçekten yaşıyorsunuz. Toprak Ana da okuduğum savaş sırasında kolhoz hayatını anlatan diğer Aytmatov kitapları arasında belki de en iyisi.

Toprak Ana, Svankul gibi Kasım gibi insanlar ölünce neden dağlar devrilmiyor, göller neden taşmıyor? Baba oğul, ikisi de yaman çiftçiydiler. Dünyayı böyle insanlar var etti, böyle insanlar besledi. Savaşta yine onlar savundu bizi. Savaş olmasaydı kim bilir neler başaracaklardı daha. Ne kadar çok tarlayı ekip biçeceklerdi. Emeklerinden nice insan faydalanacaktı. Karşılıksız bırakmayacaklardı emeklerini. Ne mutlu günler yaşayacaklardı. Söyle bana ey Toprak Ana, insanlar savaşsız yaşayamazlar mı?

Hikaye, yazarın sıkça başvurduğu bir şablon üzerine kurulu. Kitabın ana karakteri an be an geçmişi hatırlıyor ve okura anlatıyor. Sadece bu sefer kitabın ana karakteri, memleketine, toprağına, alın terine vurgun Tolgunay , hatıralarını Toprak Ana ile paylaşıyor. Toprak Ana bir simge olmaktan çıkarılıp, karakterize edilmiş. Tolgunay evliliğinden itibaren, savaş yıllarını, kocasını evlatlarını ve gelinini kaybetmesini satır satır, burnumuzun direğini sızlata sızlata anlatıyor. Anlatımlardaki tasvirler, benzetmeler çok güzel. Çiçeklerin, ağaçların, hatta biçerdöverin benzin kokusunu bile duyabiliyorsunuz. Mesela şuna bakın, ben bin yıl düşünsem böyle bir benzetme aklımın ucundan geçmez; “Koyunlar yağlı kuyruklarını sallaya sallaya, tozlar içinde, ayaklarını dolu yağar gibi yere vurarak geçip giderlerdi.”

İyilik sokakta bulunmaz, insanlardan öğrenilir.

Elips Kitaptan okuduğum öykü kesinlikle çok daha iyi bir edisyonu hakkediyor. Bence tüm öykülerin toplandığı hard cover bir baskı şahane olur. Ön yüzde yağlı boya bir tablodan alınmış gibi duran bir resim var. Arka kapak aynı yayın evinin diğer Aytmatov kitaplarından farklı. Diğerlerinde genelde hep aynı Aytmatov biyografisi varken bunda kitaba özel sayılabilecek bir tanıtım yazısı var. İç kapakta maalesef yine orijinal isim yok. Bu, sanırım Cengiz Aytmatov’u Türk yazar olarak lanse etme kaygısından ileri geliyor. Ama adam bal gibi Kırgız işte. Neyse bu başka bir tartışmanın konusu. Sonuç olarak, kesinlikle ama kesinlikle, özellikle savaş meraklılarının mutlaka okuması gereken bir eser, hatta şaheser. 

Ey zafer! Seni ne kadar ama ne kadar bekledik! Aramıza hoş geldin zafer! Merhaba, göz yaşlarımızı bağışla. Aşirali’in göğsüne başını koyup ellerine sarılarak “Nerede benim Kasım’ım nerede” diye çırpınan Aliman’ı hoş gör. Hepimizi bağışla ey zafer. Bunca kurbanlar verdik senin uğruna. “Benimkiler nerede?”, “Oğlum nerede benim” diye yükselen seslerimizi, acılı çırpınışlarımızı bağışla. “Üzülmeyin hepsi dönecek.” Diyen Aşırali’yi de bağışla. Aşırali’yi kucaklayıp öperken oğullarımı, Svankul’u düşünüyorum hep. Bir tanesi bile dönmedi. Beni bağışla ey zafer.